به گزارش برترین خبر ، متن کامل این گفت‌گو را در ذیل می‌بینید.
از نظر شما چه تعریفی می‌توان از پدافند مردم محور ارایه نمود؟
*دکتر فیروزجاییان: اصولا یکی از چالش‌های فعلی در جهان، چالش امینت می‌باشد. تلاش برای حفظ امنیت، ریشه در تاریخ بشر دارد. در واقع با توجه به اینکه همیشه امکان منازعات در میان جوامع وجود داشت آمادگی و پایداری جهت مواجهه با چالش‌های پیش رو را با مفهوم پدافند می‌توان معنی کرد. در پدافند عامل، دفاع با سخت‌افزارهای نظامی و مستقیم صورت می‌گیرد. این درحالی است که در پدافند غیرعامل، عمدتا آمادگی و پایداری جوامع در برابر دشمنان با استفاده از هرگونه ابزار غیرنظامی در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی روانی صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه امروزه جنگها به‌خصوص از نوع نرم آن، مردم را در درجه اول مورد هدف قرار می‌دهند. بنابراین آمادگی مردم در مواجهه با انواعی از حربه‌های دشمن بسیار مهم می‌باشد و پدافند مردم‌محور به‌عنوان شاخه‌ای از پدافند غیرعامل به همین امر راجع است. در واقع پدافند مردم‌محور به معنی آمادگی، همبستگی، پایداری و مشارکت‌پذیری مردم در مواجهه با مخاطرات انسان‌محور(جنگ، شورش و …) و طبیعت‌محور(زلزله، سیل و …) می‌باشد. آسیب‌پذیری در هر حوزه‌ای مثلا حوزه روانی(مثل رواج ناامیدی و یاس در میان مردم) موجب آسیب‌ها در حوزه دیگر درجامعه خواهد شد. هرچند آمادگی و مشارکت‌پذیری مردم در ارتقای امنیت و پیشگیری از چالش‌های مختلف در جامعه مرتبط با آمادگی پدافندی بخش‌های دیگر جامعه است. بنابراین آنچه که در پدافند مردم‌مدار از اهمیت برخوردار می‌باشد. اتکا به سرمایه اجتماعی مردم در برقراری امینت، مدیریت و پیشگیری از آسیب‌های پیش روی جامعه است. پدافند مردم‌مدار که به آن دفاع اجتماعی نیز گفته می‌شود، مبتنی بر افزایش امید، انسجام اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و در نهایت، افزایش تاب‌آوری اجتماعی در جامعه است.
مهم‌ترین تهدیدهایی که خانواده ایرانی با آن روبهرو است کدام است؟
*دکتر فیروزجاییان: خانواده به‌عنوان یک نهاد تام در هر جامعه‌ای مطرح می‌باشد. نهادی که جدای از تنظیم‌کننده جمعیت در جامعه، انتقال ارزش‌ها، فرهنگ و تعاملات نسلی در آن اتفاق می‌افتد.خانواده امروز ایرانی به شدت به لحاظ معیشتی در مضیقه است. با افزایش تورم در سالهای اخیر، سفره‌های بیشتری از خانواده ایرانی کوچک‌تر و خالی‌تر شده است. این اتفاق، پیامدهای ناگواری را در بخش‌های فرهنگی و اجتماعی خانواده به همراه دارد که مهم‌ترین آن بیکاری، عدم گرایش جوانان به ازدواج، افزایش سن ازدواج و شیوع آسیب‌های رفتاری و اخلاقی در افراد می‌باشد. جدای از این مسایل، پایین‌بودن مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی در میان اعضای خانواده موجب شکل‌گیری تعارضات و شکاف نسلی میان فرزندان و والدین شده است. گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی جدید به‌خصوص در ماه‌های اخیر(زمان شیوع کرونا) در میان دانش‌آموزان و مهارت پایین والدین در مدیریت فضای مجازی موجب شکل‌گیری اعتیاد مجازی و چالش‌های مرتبط با آن به‌خصوص بلوغ زودرس درمیان فرزندان خواهد شد. با پایین‌آمدن میزان اعتماد، روابط بین فردی و انسجام در میان افراد خانواده شاهد نوعی فرسایش سرمایه اجتماعی درون‌خانوادگی
جامعه پایدار چه ویژگی‌هایی دارد و نشانه‌های ناپایداری یک جامعه چیست؟
*دکتر فیروزجاییان: کشورهای توسعه‌یافته امروزی از پایداری در بخش‌های مختلف برخوردار می‌باشند. وقتی بخش‌های مختلف جامعه متناسب با اهداف از پیش تعین‌شده عمل کنند و دارای کارکرد باشند گفته می‌شود که جامعه از پایداری برخوردار می‌باشد. در واقع جامعه پایدار در مسیر توسعه پایدار قرار دارد. نظام‌های پایدار دارای ویژگی‌های انطعاف‌پذیری، انطباق‌پذیری و رشدپذیری هستند. اجزای مختلف جامعه پایدار اعم از قوانین، نهادهای اجتماعی، مردم، خانواده و بخش دیگر جامعه برای رسیدن به موفقیت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و محیط زیستی در تعامل با یکدیگر دارای کنش‌های سازنده هستند. مساله در ناپایداری جامعه در اینجاست که با لغزش هر یک از بخش‌های جامعه و عدم دستیابی به اهدافش منجر به پیامدهای ناگوار در بخش‌های دیگر خواهد شد. مثلا نظام آموزشی ناموفق فارغ‌التحصلان ناکارا تربیت خواهد کرد که به کارگیری آنها در بخش‌های دیگر منجر به آسیب‌پذیری آن بخش‌ها و در نهایت کل جامعه خواهد شد. خانواده‌ای که امنیت روانی و اجتماعی در آن برقرار نباشد موجب آسیب‌های اجتماعی خواهد شد که دامن بخش‌های دیگر جامعه را خواهد گرفت. وقتی بخش‌های و نهادهای اقتصادی در یک جامعه مدام با ناپایداری روبهرو باشند، موجب ورشکستگی و ناامیدی اجتماعی خواهند شد. وقتی دولت‌ها و نهادهای قانون‌گذار، اراده قوی در حل و پیگیری چالش‌های پیش رو نداشته باشند، موجب فرسایش سرمایه اجتماعی و آشفتگی اجتماعی خواهند شد.
به نظر شما جامعه ایرانی در چه زمینه‌هایی با معیارهای جامعه پایدار هم‌سو بوده و در چه زمینه‌هایی نشانه‌های ناپایداری در آن مشاهده می‌شود؟
*دکتر فیروزجاییان: اصولا جامعه پایدار که در امتداد مفهوم توسعه پایدار قرار می‌گیرد باید مبتنی بر جغرافیا و زمینه‌های اجتماعی فرهنگی هر ملتی تعریف شود. در واقع این موضوع دیگر مورد پذیرش قرار گرفته است که توسعه جوامع از یک الگو برخوردار نیست و طبعا باید با توجه به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی هر جامعه، برنامه‌های توسعه‌ای مدون و پیاده‌سازی شود. مهم‌ترین مولفه درتوسعه پایدار، امنیت سرزمینی است که دراین ویژگی، جامعه ایران علیرقم اینکه در منطقه حساسی قرار گرفته، به خوبی توانسته با برخورداری از همان ویژگی پدافنع مردم‌محور در مقابل تهدیدات مختلف دوام آورد. قطعا حضور مردم و حمایت آنها در دهه‌های اخیر، عامل پایداری سرزمینی و توسعه در بخش‌های مختلف جامعه ایرانی بوده است. اما همین موضوع، یکی از چالش‌های جامعه ایرانی در دهه اخیر بوده است. به نظر می‌رسد که جامعه ایرانی نتوانسته است در حوزه درون سیستمی بین ارکان توسعه‌ای جامعه به درستی تعامل برقرار کند. به نظر می‌رسد تعادل و تعامل میان بخش‌های جامعه به‌خصوص در سالهای اخیر به‌هم خورده است. ما شاهد نوعی پیش‌بینی‌ناپذیری به‌خصوص در حوزه اقتصادی در سالهای اخیر هستیم. وقتی یک جامعه نتواند از اقتصاد پایدار و قابل اتکا برخوردار باشد زمینه آسیب در بخش‌های دیگر از جمله انواعی از آسیب‌های اجتماعی نیز فراهم می‌شود. به نظر می‌رسد ما نتوانستیم به مانند کشورهای موفق حداقل آسیایی به الگوی واحد و پایدار توسعه‌ای دست یابیم. برنامه‌های توسعه‌ای قوی، خروجی گفتمان‌های توسعه‌ای قوی می‌باشند.
دانشگاه چگونه می‌تواند در شکل‌گیری جامعه مستحکم نقش‌آفرین باشد؟
*دکتر فیروزجاییان: دانشگاه در همه جوامع به‌عنوان موتور محرکه توسعه عمل می‌کند. دانشگاه درکنار آموزش و تربیت نیروی انسانی کارا می‌تواند مرکز پژوهش و تولید علم مساله‌مند باشد. به نظر نباید دانشگاه را صرفا در جهت تولید و تربیت نیروی انسانی به کار گرفت. عملکرد دانشگاه چنان باید در جامعه نمود داشته باشد که ضرورت حضور آن برای همه افراد جامعه حس شود. اگر توسعه پایدار را مبتنی بر دانش پایدار(دانشی در خدمت نیازهای جامعه) در نظر بگیریم، ریشه و بنیان این نوع توسعه در دانشگاه قرار دارد. آسیب‌شناسی در حوزه‌های مختلف، اولویت‌بندی چالش‌های جامعه و مهم‌تر از همه، ارایه راهکارهای عملی برای حل مسایل جامعه، مهم‌ترین نقش امروز دانشگاه در شکل‌دهی جامعه‌ای پایدار است. دانشگاه باید جامعه‌محور و در خدمت نیازهای جامعه باشد، وگرنه عاقبت دانشگاه‌های ما انزوا و خودشیفتگی سازمانی خواهد بود که صرفا به دنبال منافع سازمانی خود خواهد بود نه در خدمت ارتقا و پایداری جامعه.
سرمایه اجتماعی با چه خطرات و تهدیدهایی روبروست؟
*دکتر فیروزجاییان: سرمایه اجتماعی، حاصل تعاملات و روابط پایدار و سازنده میان افراد جامعه است. این تعاملات مبتنی بر اصل اعتماد، همبستگی و مشارکت‌پذیری افراد در سطوح مختلف شکل می‌گیرد. سرمایه اجتماعی ممکن است درون‌گروهی یا برون‌گروهی باشد. یکی از ویژگی‌های جامعه ایرانی در سالهای اخیر، تقویت روابط درونی گروهی و یا سرمایه اجتماعی درون‌گروهی است. افراد در جامعه بیشترتمایل دارند در جهت منافع گروهی یا طایفه‌ای و خانوادگی خود رفتار کنند. مطالعات نشان می‌دهد ما با فرسایش سرمایه اجتماعی(برون‌گروهی) روبهرو هستیم. این بدان معناست که اعتماد عام به‌خصوص درعرصه‌های مختلف اجتماعی کمرنگ شده است. تاب‌آوری و مدارای اجتماعی و پیوند اجتماعی در معرض خطر قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی یکی از ارکان پدافند مردم‌محور است. چرا که بدون مشارکت و حضور مردم نمی‌توان چالش‌های پیش روی جامعه را مدیریت کرد.
از نظر شما مهم‌ترین اقدامات در زمینه افزایش بازدارندگی و کاهش آسیب‌پذیری‌ها در مقابل تهدیدات اجتماعی کدام است؟
*دکتر فیروزجاییان: هرجامعه‌ای در هر سطحی از توسعه با تهدیدات نرم یا سخت روبرو است. فقط نوع و شدت تهدیدات ممکن است از یک جامعه به جامعه‌ای دیگر متفاوت باشد. جامعه ایرانی نیز در حوزه اجتماعی با تهدیدات مختلفی درگیر و روبهرو می‌باشد. هرچند رفع آسیب‌های اجتماعی نیاز به مطالعه دقیق و ارایه راه‌حل‌های متناسب با آسیب می‌باشد، اما به نظر افزایش تاب‌آوری و ارتقای مهارت‌های اجتماعی از اهمیت بالایی در پیشگیری و مواجهه با آسیب‌های اجتماعی برخوردار است. در شرایطی که جامعه با انواعی از تهدیدات درون‌سیستمی به‌خصوص در حوزه معیشت مردم روبهرو می‌باشد، اقدامات موثر در حوزه پدافند غیرعامل البته متناسب با نیاز در حوزه‌های مختلف می‌تواند مهارت افراد را در مواجهه با انواع این آسیب‌ها افزایش دهد. در این راستا سه اصل آگاهی‌بخشی، افزایش مهارت اجتماعی و خودمراقبتی موجب افزایش تاب‌آوری جامعه و در نهایت کاهش آسیب‌پذیری افراد و جامعه در مقابل تهدیدات اجتماعی می‌گردد.
