به گزارش برترین خبر و به نقل از روابط عمومی دانشگاه مازندران ،متن کامل این گفت‌و‌گو را در ذیل می‌بینید.
منظور از پدافند زیستی چیست و چه مواردی را در بر می‌گیرد؟
*دکتر کلانتری: زندگی انسان همواره با وقوع حادثه عجین است، مخاطرات متعدد با منشا طبیعی یا انسانی به سرعت یک چشم برهم‌زدن قادر است زندگی را دگرگون کند و به گونهای نشانه‌های حیات را از پهنهای وسیع بزداید که گویی روزی حتی یک موجود زنده در آن نمیزیست. بر این اساس، لزوم رعایت تمهیداتی پیشگیرانه جهت مصون‌داشتن انسان‌ها از خطرات احتمالی از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. پدافند را این‌گونه می‌توان تعریف کرد که هرگونه عملی که با استفاده از وسایل و امکانات موجود به منظور جلوگیری و مقاومت در مقابل پیشروی دشمن و انهدام نیروهای تکاوری دشمن انجام می‌شود و یا به عبارتی بهتر، هرگونه عملیاتی که در آن درجه‌ای از پایداری دیده شود را پدافند می‌گویند و از دو بخش پدافند عامل و پدافند غیرعامل تشکیل می‌شود. پدافند عامل عبارت است از بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به‌منظور خنثی‌کردن و یا کاهش اثرات حملات و عملیات خصمانه هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی خرابکارانه و عملیات تروریستی دشمن بر روی اهداف مورد نظر. پدافند غیرعامل به مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می‌شود. در تعریفی دیگر پدافند غیرعامل، تمهیداتی است که در زمان صلح صورت می‌گیرد و امروزه مردم نیازمند خدمات متفاوتی بوده و نیز به دنبال محیطی آرام و قابل سکونت درون شهرها با آسایش می‌باشند و عمده‌ترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن‌سازی و کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های مورد نیاز مردم است که باید با یک برنامه‌ریزی و طراحی در توسعه پایدار کشور نهادینه شود و برای اصلاح زیرساخت‌های فعلی، راهکارهایی با مهندسی مجدد لازم است. پدافند غیرعامل به دو بخش پدافند سخت و پدافند نرم تقسیم می‌شود. در پدافند سخت، اقدامات سخت‌افزاری مثل اقدامات مهندسی، پیشگیری، پیش‌بینی و کاهش مخاطرات و در پدافند نرم، استفاده از تاکتیکهایی است که مشتمل بر برنامه‌ریزی و آماده‌سازی سیستم و سازمان‌ها است. هرگونه آلودگی از نوع ویروسی یا میکروبی که به وسیله آذوقه یا هر نوع نیازمندی طبیعی توسط دشمنان به کشور وارد شود، تهدید زیستی به‌شمار می‌رود و مجموعه اقداماتی که در جهت کاهش آسیب‌پذیری جامعه و حفظ سرمایه انسانی انجام می‌شود، پدافند غیرعامل است.
چند نمونه از تهدیدات زیستی که در جهان به وقوع پیوسته را ذکر کنید؟
*دکتر کلانتری: وقتی صحبت از تهدیدات زیستی می‌شود، منظور تهدیدات طبیعی از جمله زلزله و سیل نیست، بلکه منظور تهدیدات انسانی است که توسط دشمن، عوامل دست‌نشانده دشمن در داخل و عوامل خودی به طور ناخواسته پیش می‌آید، چون اولویت نخست پدافند غیرعامل زیستی، حفظ جان انسان‌ها و به عبارتی حفظ سرمایه انسانی کشور است، لذا حتی اگر عوامل زیستی ناخواسته ایجاد شود و جان انسان را تهدید کند، به نظر پدافند غیرعامل، نوعی تهدید تلقی می‌شود. دشمن از این طریق جمعیت را دچار مشکل می‌کند و به موجب آن هزینه‌های کشور مورد حمله را افزایش می‌دهد. بیماری‌های عفونی یا سمومی که در بیوتروریسم یا تسلیحات زیستی به‌کار می‌روند را عوامل زیستی گویند. تقریبا بیش از ۱۲۰۰ نمونه مختلف وجود دارد که شامل پریون‌ها، ویروس‌ها، میکروارگانیسم‌ها(باکتری و قارچ)، برخی تک یاخته‌ها و پرسلولی‌ها و سموم مرتبط به آنها بوده که خاصیت حساسیت‌زایی، بیماری‌زایی و کشندگی می‌باشند. اندازه کوچک این عوامل به آنها این امکان را می‌دهد که بتوانند برای ساعت‌ها حتی تا یک روز یا بیشتر در هوا باقی بمانند. آنها می‌توانند از مکانیزم فیلترینگ سیستم تنفسی فوقانی انسان بگذرند و وارد شش‌ها و جریان خون شوند. علاوه بر آسیب‌های وارده به انسان‌ها، از سلاح‌های زیستی علیه حیوانات و مواد غذایی نیز استفاده می‌شود تا بدین ترتیب به معاش و اقتصاد یک کشور آسیب وارد شود.
ویژگی‌های منحصر به فرد عوامل زیستی چه چیزهایی می‌باشد؟
*دکتر کلانتری: از مهم‌ترین ویژگی‌های عوامل زیستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– تاثیر آنها آنی نیست.
– برای دست‌یابی به تاثیر مورد نظر، تنها به مقادیر ناچیزی از این سلاح نیاز است.
– سلاح‌های زیستی می‌تواند تاثیر ثانویه نیز داشته باشند.
– سلاح‌های زیستی مواد بی‌جان را نابود نمی‌کند.
– تعدادی از میکرو ارگانیسم‌های سموم بسیار خطرناکی تولید می‌کنند(توکسین‌ها)
– توکسین‌هایی که برای اهداف نظامی به کار برده می‌شوند به عنوان عوامل جنگ شیمیایی طبقه‌بندی شده‌اند.
از منظر شما راه‌های احتمالی به دست‌آوردن عوامل زیستی چیست؟
*دکتر کلانتری: عمده‌ترین راه‌های عوامل زیستی عبارتند از یک دولت تامین کننده، منحرف‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل، منابع طبیعی، سرقت از دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌های میکروب‌شناسی، دامپزشکی و صنایع. هم‌چنین الگوی بیماری بالینی که نمایانگر شیوع عامل تهدید زیستی هستند شامل افزایش ناگهانی در شمار بیماران با علایم مشابه، افزایش میزان مرگ و میر در بین قربانیانی که در محل کار و زندگی آنها مشابه است، بیماری مشابهی که به طور هم‌زمان در حیوانات نیز ایجاد می‌شود، بیماری که به طور طبیعی نباید در منطقه‌ای دیده شود و یا زمانی بروز کند که انتظار نمی‌رود و تشخیص یک بیماری شناخته‌شده بیوتروریسمی مانند سیاه زخم یا آبله می‌باشد.
روش‌های انتشار عوامل زیستی چگونه است؟
*دکتر کلانتری: عوامل زیستی به چندین روش ممکن است انتشار یابند. از نمونه‌های روش‌های پخش و انتشار عوامل زیستی می‌توان به انتشار در هوا جهت آلودگی تنفسی، آلودگی آب و غذا، فرو رفتن جسم خارجی در بدن، تماس مستقیم با افراد یا حیوانات، مهمات و جنگ‌افزارهای نظامی اشاره کرد. هم‌چنین برخی معیارها در انتخاب عامل زیستی وجود دارد که عمده‌ترین آنها عبارت است از:
۱- سهولت تهیه یا تولید
۲- سهولت استفاده از آن به عنوان یک جنگ‌افزار
۳- قیمت نسبتا ارزان
۴- سهولت رهاسازی این عوامل
۵- تاخیر در تشخیص
۶- مقاومت عامل زیستی در برابر شرایط محیطی
۷- توانایی استفاده جهت کشتار یا ناتوان‌سازی
۸- مسری‌بودن یا نبودن عوامل
۹- خطرات موجود برای خود تروریست‌ها
اصول کنترل حملات زیستی چیست و در این مسیر چه باید کرد؟
*دکتر کلانتری: اصول اساسی کنترل حملات زیستی بر توانایی سریع در ارایه خدمات بهداشتی و درمانی استوار است. دانش کافی و آگاهی از نوع و نحوه حمله زیستی، امکان مقابله با آن را فراهم می‌کند، از این رو آماده‌سازی برنامه‌های جامع در شرایط مختلف قادر به پاسخگویی و مهار بحران باشد بسیار حایز اهمیت است. برای دفاع در برابر عوامل زیستی، مدل‌ها و طرح‌های متعدد اراِیه شده است. مهم‌ترین اقدامات، تشخیص سریع حملات زیستی و شناسایی عوامل مولد آن‌هاست. تشخیص اولیه وقوع حمله زیستی آسان نمی‌باشد، زیرا عوامل زیستی برخلاف عوامل شیمیایی فاقد رنگ، بو و مشخصات ظاهری قابل تشخیص می‌باشد، به‌طوری که افراد متوجه آلودگی نمی‌شوند و گسترش بیماری و قدرت انتشار به حدی سریع است که فرصت تشخیص برای کسی باقی نمی‌ماند. اما در صورتی‌که امکان تشخیص سریع و به موقع حملات زیستی وجود داشته باشد با طراحی روش مناسب درمانی می‌توان از شیوع بیماری عفونی جلوگیری نمود. تقریبا تمامی کشورها، به نوعی در حال کسب آمادگی برای مقابله با حملات زیستی هستند. برخی از کشورها لیست کامل این نوع از عوامل را تهیه و برای مقابله با آنها برنامه‌ریزی کرده‌اند. اولین برنامه برای کسب آمادگی مقابله با سلاح‌های زیستی، تهیه واکسن کارآمد و ذخیره آنتی بیوتیک علیه آن‌هاست.
